Egipt jest jednym z kilku najstarszych państw świata (obok, m.in. Chin, Indii czy miast-państw z terenów starożytnej Mezopotamii), które w zamierzchłych tysiącleciach wytworzyły osobną, trwałą i promieniującą swym wpływem, cywilizację. Jakkolwiek stałe osady ludzkie znajdowały się tam już od około dziesiątego tysiąclecia przed naszą erą, to jako początek tworzenia się egipskiej państwowości przyjmuje się połowę VI tys.p.n.e. Przez następne tysiąclecia aż do IV w.p.n.e., kiedy to Egipt podbił Aleksander Macedoński i jako władcę osadził tam jednego ze swoich dowódców – Ptolemeusza, kolejne dynastie ukształtowały to to, co dziś rozumiemy pod określeniem „Egipt Starożytny”. W tamtym okresie inni semiccy sąsiedzi państwa faraonów, Asyryjczycy z obszarów dawnej Mezopotamii określali ich kraj mianem „Misr” albo „Masr”, co właściwie oznacza „potężne, rozległe państwo”.
Spis treści
Egipt – podstawowe informacje
Egipt współczesny w dużej mierze uformowany został pod kulturowym wpływem cywilizacji arabskiej, która od początku VII w.n.e. sukcesywnie odciska swe piętno zarówno na języku (urzędowym jest język arabski, z charakterystycznym dialektem egipskim), na życiu religijnym (obecnie około 92% mieszkańców wyznaje islam), jak i na strukturze etnicznej (pierwsi mieszkańcy z dawniej koczowniczych plemion berberyjskich i staroegipscy chłopi przemieszali się z napływającymi przez stulecia arabskimi przybyszami) oraz na systemie prawno-politycznym (jakkolwiek Egipt na tle innych państw muzułmańskich jest nowoczesną republiką prezydencką z systemem wielopartyjnym, to podstawą prawa jest Szariat, czyli zbiór zasad opartych na Koranie, a ukształtowanych jeszcze przez feudalne plemiona arabskie z Półwyspu Arabskiego).
Nie bez przyczyny wspomniano o arabskim wpływie kulturowym na ten kraj, bowiem w chwili obecnej (dane za rok 2017 mówią o liczbie ludności 94,8 mln) jest on najludniejszym krajem arabskim, co jednocześnie przekłada się na poczesne, ważne miejsce Egiptu w rodzinie krajów arabskich również i w innych dziedzinach życia społecznego. Spośród krajów arabskich Egipt dysponuje najsilniejszą i najnowocześniejszą armią (ponad 450 tys. zawodowych żołnierzy i ponad 880 tys. rezerwistów) i według obiektywnych danych amerykańskich jest 10 siłą na świecie. O randze egipskiej armii w świecie arabskim, jak i w samym regionie Afryki Subsaharyjskiej może świadczyć fakt, iż Egipt z 220 maszynami jest czwartym na świecie posiadaczem samolotów F-16.
Jednakże o prymacie w świecie arabskim świadczy nie tylko armia, lecz także egipska kultura i nauka. To tutaj produkuje się najwięcej filmów fabularnych i teledysków w kręgu arabskojęzycznym, to tutaj zlokalizowane są największe arabskie uniwersytety. Między nimi uniwersytet przy meczecie Al-Azhar – mimo, że jest to uczelnia ściśle związana z religią, to jej wszechstronność i 1.100 letnia historia daje jej prawo do noszenia „najbardziej prestiżowej instytucji oświaty islamu sunnickiego”. Największymi są jednak państwowe uniwersytety: Kairski i Ajn-Szams, mogące pochwalić się ogromną liczbą studentów z całego świata, odpowiednio – 200 i 170 tysięcy. Obok nich warto wymienić Uniwersytet Aleksandryjski ze 150 tys. studentów i podobnie jak powyższe, z licznymi filiami krajowymi, jak i w państwach ościennych.
Egipt, podobnie jak wiele arabskich krajów regionu posiada spore zasoby ropy naftowej, której przemysł wydobywczy i przetwórczy obok rozwiniętej turystyki (daje ona ok. 10% PKB) jeszcze do niedawna stanowił podstawę egipskiej gospodarki. Z tymi dwiema branżami jeszcze do niedawna kojarzyliśmy Egipt. Jednakże od ostatnich dwóch dekad rośnie udział innych dziedzin w dochodzie narodowym, zwłaszcza rolnictwa i przemysłu spożywczego oraz przemysłu włókienniczego i odzieżowego.
Jeśli nie w Chinach lub Indiach, to właśnie tutaj europejskie i amerykańskie spółki odzieżowe szyją swoje produkty. Warto wspomnieć, że Egipt jest też największym w Afryce dostawcą nawozów sztucznych i producentem włókien syntetycznych. Jak już wspomnieliśmy, jednym z filarów gospodarki jest znakomicie rozwinięta branża turystyczna, która skupia się przede wszystkim na muzeach Aleksandrii i Kairu, dawnych siedzibach i grobowcach (lub kompleksach grobowych, jak Dolina Królów) władców starożytnych oraz na miejscowościach (np. Szarm el-Szejk, Hurghada, Marsa Alam) położonych przy bogatej w rafę koralową Zatoce Sueskiej. Rocznie Egipt odwiedza przeciętnie około 12-15 mln turystów, dzięki czemu kraj ten plasuje się w ścisłej czołówce światowej, jeśli chodzi o przychód generowany z sektora turystycznego – ok. 12 mld dolarów (dane z roku 2010).
Gdzie leży Egipt?
Sam Egipt leży w niezwykle interesującym pod względem historycznym i etnograficznym miejscu w topografii Afryki. Umiejscowiony w północno-wschodnim „narożniku” Afryki obmywany jest przez wody Morza Śródziemnego od północy, a od wschodu Morza Czerwonego, przy czym sam Półwysep Synaj otaczają zatoki: Akaba i Sueska. Graniczy z Sudanem, Libią, Izraelem oraz na niewielkim odcinku Strefy Gazy z Palestyną. Egipt leży w strefie klimatu zwrotnikowego, a to oznacza między innymi: średnie temperatury miesięczne powyżej 20 stopni C, niską wilgotność, w rejonach pustynnych powietrze jest wręcz suche, bardzo wysokie temperatury w miesiącach letnich i sąsiadujących, łagodzone nieco chłodniejszym wiatrem w miejscowościach nadmorskich.
Położenie Egiptu od zawsze było strategicznym w tej części świata i predestynowało go do bycia regionalną potęgą już w starożytności. Już wtedy władcy Średniego i Nowego Państwa dzięki wygodnemu położeniu podejmowali wyprawy w celu podboju sąsiedniej Libii, północnego Sudanu czy dawnego Lewantu. W wiekach późniejszych dostrzegła to także Europa, która najpierw w osobie kupców genueńskich i weneckich prowadziła handel z Indiami, Orientem czy Afryką właśnie przez Egipt, by później (Francja, Wielka Brytania) próbować go sobie podporządkować. Ważnym elementem tej polityki był sztucznie stworzony przesmyk zwany Kanałem Sueskim (wybudowany przez władze brytyjskie w latach 1859-1869), zwłaszcza dla wymiany handlowej oraz taktyki militarnej, i to tak wielce, iż jeszcze po II Wojnie Światowej Wielka Brytania próbowała nadal kontrolować sam Egipt, a zwłaszcza rejon kanału, który aż do 1952 roku obsadzony był brytyjskim wojskiem.
Dzisiejszy Egipt, mimo iż osłabiony tzw. „kryzysem sueskim” (1956 r.) oraz kolejnymi wojnami z Izraelem (1967, 1973) i zawirowaniami politycznymi w trakcie kryzysu wewnętrznego (2011-2013) nadal ma status regionalnego mocarstwa. Zarówno USA, jak i Rosja są zgodne, by zachować stabilność w regionie i bezpieczne linie transportu morskiego, Egipt musi pozostać silny zarówno militarnie, jak i gospodarczo.
Ciekawostki kulturowe
Egipt to interesujący kraj, pełen ciekawostek kulturowych, jak i zabytkowych pozostałości dawnych epok. Główne, najcenniejsze pod względem archeologicznym artefakty ruchome znajdują się przede wszystkim w kilku muzeach: Luxor Museum, Muzeum Egipskie w Kairze wraz z oddziałami, Alexandria National Museum. O zabytkach architektonicznych trudno mówić, nawet pokrótce. Z najczęściej odwiedzanych przez turystów obiektów warto jednak wspomnieć kompleksy świątynne w Luxorze i Karnaku oraz leżącą na drugim brzegu Nilu, Dolinę Królów.
Sam Kair wraz ze swoimi kilkunastoma dzielnicami (aglomeracja kairska to ok 18 mln mieszkańców), targowiskami, średniowiecznymi meczetami (m.in. najstarszy w Afryce – Amr ibn al-As czy ważne dla kultury i oświaty: ibn Tulun czy Al-Azhar), tudzież najbardziej utytułowanym klubem piłkarskim świata (Al-Ahly Sporting Club) to cel osobnej wycieczki poznawczej. Inny niezwykły świat wewnątrz tego miasta rozciąga się na ogromnym cmentarzu, który zamieszkuje obecnie od 2 do 3 mln osób. W dawnych stuleciach mieszkano wprost na grobach zmarłych, potem dobudowywano mury i dachy domostw, by w chwili obecnej ta dzielnica miała własne ulice, komunikacje autobusową i linie energetyczne.
Delta Nilu
Delta Nilu jest ewenementem nie tylko dla samej Afryki, ale również i na skalę światową. Tworząca się przez miliony lat delta nilu, to widoczny na zdjęciach satelitarnych zielony trójkąt jednych z najżyźniejszych (i rzecz jasna, najlepiej nawodnionych) ziem na kontynencie. To o tym ogromnym, bo mającym aż 24 tys. km2 obszarze starożytni Egipcjanie mawiali z szacunkiem „Czarny Ląd”, gdyż ich życie społeczne ściśle wiązało się i z wylewami samego Nilu, jak i z żyznością ziem tego terenu.
W chwili obecnej około 80% gospodarstw rolnych Egiptu leży miedzy rozwidlającymi się, tuż przed Morzem Śródziemnym, głównymi odpływami Nilu: Damiettą i Rosettą. Co ciekawe, mimo iż delta to w skali kraju tylko ok 5% jego powierzchni, to na jej obszarze zamieszkuje aż 95-98% ludności Egiptu.
Porty morskie w Egipcie
W granicach delty Nilu znajdują się też na wybrzeżu Morza Śródziemnego największe porty morskie kraju: Aleksandria i Port Said. Aleksandria, ogromne 4,5 mln miasto, jak na port o tradycjach starożytnych (założony przez Aleksandra Wielkiego) przystało, jest głównym portem przeładunkowym Egiptu (obsługuje ok. 60% krajowego eksportu i importu), o randze którego świadczy fakt, iż to właśnie tam ma siedzibę najlepsza uczelnia o profilu morskim w tej części kontynentu – Arab Academy for Science and Technology and Maritime Transport.
Natomiast Port Said jest portem względnie młodym, bowiem rozpoczęto jego budowę w 1859 roku wraz z założeniem miasta, mającego spełniać rolę swoistego „przystanku” w trakcie podróży na liniach morskich z Morza Śródziemnego do Czerwonego. Jest też największym portem egipskiego rybołówstwa. Stąd też eksportowane są egipskie chemikalia, ryż i bawełna, a by zwiększyć dochodowość wewnątrz East Port Said Industrial Zone stworzono strefę wolnocłową, przez którą prowadzone jest rocznie aż 8% globalnego handlu.